తుంగభద్ర డ్యామ్: క్రస్ట్ గేటు ఎలా కొట్టుకుపోయింది? మరమ్మతులకు ఎన్నిరోజులు పడుతుంది? ఎంత నీరు వృథాగా పోతోంది?

కర్ణాటక, ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాలకు జీవనాడి తుంగభద్ర జలాశయం... ఈ జలాశయానికి చెందిన 19వ క్రస్ట్ గేటు శనివారం రాత్రి కొట్టుకుపోయింది. దీంతో వెంటనే స్పందించిన అధికారులు జలాశయం భద్రతను దృష్టిలో ఉంచుకొని మిగిలిన 32 గేట్లను ఎత్తివేశారు. దిగువకు లక్ష క్యూసెక్కుల నీటిని విడుదల చేశారు.

కాగా, తుంగభద్ర డ్యామ్‌ గేటు కొట్టుకుపోవడంపై ఏపీ, కర్ణాటక అధికారులు వెంటనే స్పందించారు. ఇరు రాష్ట్రాల ముఖ్యమంత్రులు, జల వనరుల శాఖ అధికారులు తదుపరి చేపట్టాల్సిన చర్యలపై ఇరిగేషన్‌ అధికారులతో సమీక్ష నిర్వహించారు. 

కాగా, పగిలిన క్రస్ట్ గేటు మరమ్మతుకు జలాశయంలో సగం అంటే 52 టీఎంసీల నీటిని ఖాళీ చేయాల్సిన అవసరం ఉందని నిపుణులు తెలిపారు. దీంతో ఆదివారం రాత్రి నుంచి నదిలోకి విడుదల చేస్తున్న నీరు పెరిగింది. ఈ నేపథ్యంలో కర్ణాటక, ఆంధ్రప్రదేశ్‌, తెలంగాణ రాష్ట్రాల నదీ తీరాల ప్రజలు అప్రమత్తంగా ఉండాలని అధికారులు కోరారు. ఇంత పెద్ద మొత్తంలో నీటిని విడుదల చేస్తే కర్ణాటకలోని కొప్పల్, రాయచూర్ జిల్లాల్లో నది ఒడ్డున ఉన్న వందలాది ఎకరాలు ముంపునకు గురయ్యే ప్రమాదం ఉంది.

అంతర్జాతీయ సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ఉపయోగించి తుంగభద్ర క్రస్ట్ గేటుకు మరమ్మతులు చేపట్టే ప్రక్రియ ఇప్పటికే ప్రారంభమైంది. ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ, ముంబయి నుంచి సాంకేతిక నిపుణుల బృందాన్ని డ్యామ్‌ వద్దకు చేరుకుంది. పాత గేటు స్థానంలో కొత్త గేటును ఏర్పాటు చేయడానికి కనీసం నాలుగైదు రోజులు పడుతుందని నిపుణులు భావిస్తున్నారు.
 

తుంగభద్ర జలాశయం 133 టీఎంసీల నీటి నిల్వ సామర్థ్యం కాగా.. పూడిక కారణంగా 105 టీఎంసీల నీటిని మాత్రమే నిల్వ చేయగలుగుతున్నారు. గత నెల (జూలై)లో జలాశయం నిండడంతో దీనిపై ఆధారపడిన కర్ణాటకలోని 9.65 లక్షల మందితో సహా ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాల్లోని 13 లక్షల ఎకరాల ఆయకట్టు రైతులు సంతోషంగా ఉన్నారు. ఈ క్రమంలో శనివారం ఉదయం 11.30 గంటల సమయంలో క్రస్ట్ గేటును ఎత్తే గొలుసు పగిలి పెద్ద శబ్దంతో గేటు కొట్టుకుపోవడంతో సింగిల్ క్రస్ట్ గేటు నుంచి 35 వేల క్యూసెక్కుల నీరు బయటకు వచ్చింది. ఒకే గేటు నుంచి భారీగా నీటి ప్రవాహం రావడంతో జలాశయం కంపించింది. దీంతో ముందు జాగ్రత్త చర్యగా శనివారం రాత్రే మిగిలిన గేట్ల నుంచి నీటిని విడుదల చేయడం ప్రారంభించారు. ఆదివారం రాత్రి వరకు నదిలోకి లక్ష క్యూసెక్కులకు పైగా నీరు ప్రవహించడంతో హంపిలోని కొన్ని కట్టడాలు నీట మునిగాయి.

గేటు ఎలా విరిగిపోయింది?

తుంగభద్ర జలాశయం క్రస్ట్ గేటును ధ్వంసమై ఇంత అలజడి సృష్టించిన సందర్భం చరిత్రలో ఎన్నడూ లేదు. అయితే, కొన్నిసార్లు గేట్లు జామ్ అయ్యి కొన్ని రోజులు మరమ్మతులు చేసిన సందర్భాలు ఉన్నాయి. ఇటీవలే 19వ క్రస్ట్ గేటు విరిగి కొట్టుకుపోయింది. క్రస్ట్ గేటుకు చైన్ లింక్ తెగిపోవడంతో ఈ ప్రమాదం జరిగింది. గొలుసు తెగి కొట్టుకుపోవడం వల్లే ఈ ప్రమాదం జరిగి ఉండొచ్చని అనుమానిస్తున్నారు.

పెద్ద శబ్దం, వణుకుతున్న ఆనకట్ట

నదిలో నీటిమట్టం అకస్మాత్తుగా పెరగడాన్ని నది వెంబడి ఉన్న మత్స్యకారులు గమనించారు. ఈ సమయంలో తుంగభద్ర జలాశయంలో పెద్ద శబ్దం రావడంతో నైట్ షిఫ్ట్ సిబ్బంది అప్రమత్తమై పరిశీలించారు. వెంటనే ఉన్నతాధికారులకు సమాచారం అందించారు. కొప్పళ, విజయనగర్, తుంగభద్ర కడ, తుంగభద్ర బోర్డు అధికారులు సంఘటనా స్థలానికి చేరుకుని క్రస్ట్ గేటు పగలడంతో నీరు వృథా అవుతున్నట్లు గుర్తించారు. ఒక క్రస్ట్ గేటు వద్ద భారీగా నీరు ప్రవహిస్తుండడంతో జలాశయం కంపించడం ప్రారంభమైనట్లు అధికారులు తెలిపారు. కర్ణాటక ఎమ్మెల్యే రాఘవేంద్ర హితాల, మంత్రి శివరాజ్ తంగదగి తదితరులు అర్ధరాత్రి వచ్చి అధికారులతో చర్చించారు. ఆ తర్వాత జలాశయం భద్రత దృష్ట్యా మరిన్ని గేట్ల ద్వారా నదిలోకి నీటిని విడుదల చేయాలని నిర్ణయించారు.

నదిలోకి 52 టీఎంసీల నీటి విడుదల

తుంగభద్ర జలాశయం నిండుకుండలా మారడంతో జలాశయంలో ఉన్న 105 టీఎంసీలకు గాను ఇంకా 52 టీఎంసీల నీటిని నదిలోకి విడుదల చేయాలని ఉన్నతాధికారులు నిర్ణయించారు. అకస్మాత్తుగా వదిలేస్తే నదికి వరద వచ్చి మరో విషాదానికి దారితీస్తుంది. దీంతో జలాశయం నుంచి లక్షకు పైగా నీటిని విడుదల చేస్తున్నారు. ప్రతిరోజూ 10 టీఎంసీలకు పైగా నీటిని నదిలోకి విడుదల చేయడం ద్వారా జలాశయంలో నీటి మట్టాన్ని తగ్గించే ప్రయత్నాలు చేస్తున్నారు.

మరమ్మతులకు ఎంత సమయం పడుతుంది? 5 రోజులా? 10 రోజులా?

ప్రస్తుతం ఐదు రోజుల్లో గేటుకు మరమ్మతులు చేపట్టాల్సి ఉండగా... 10 రోజులు సమయం పట్టే అవకాశం ఉందని తెలుస్తోంది. జలాశయం నుంచి నదిలోకి నీటిని విడుదల చేసి పరిస్థితి చక్కబడటానికే 6 నుంచి 8 రోజులు పడుతుంది.

తుంగభద్ర జలాశయం కృష్ణా నదికి ఉప నది అయిన తుంగభద్ర నదిపై నిర్మించారు. ఈ బహుళార్థ సాధక ప్రాజెక్టు కర్ణాటకలోని హోస్పేట్ పట్టణానికి సమీపంలో ఉంది. తుంగభద్ర జలాశయం నీటి పారుదలతో పాటు విద్యుత్ ఉత్పత్తికి, వరదలను నియంత్రించడానికి, ఇతర సేవలకు ఉపయోగపడుతుంది. 1943లో ప్రారంభమైనప్పుడు అప్పటి హైదరాబాద్ రాష్ట్రం, మద్రాస్ ప్రెసిడెన్సీల ఉమ్మడి ప్రాజెక్టుగా ఉండేది. 1953లో నిర్మాణం పూర్తయ్యాక కర్ణాటక, ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రాల ఉమ్మడి ప్రాజెక్టుగా మారింది.