భారత్ లో పేరుకుపోతున్న ఇ-వ్యర్థాలు : హానికరమైన వీటిని ఎలా తొలగించాలి

భారతదేశంలో ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల నిర్వహణ ఒక పెద్ద సవాలుగా మారింది.  దేశం ఎలక్ట్రానిక్ ఉత్పత్తులకు అతిపెద్ద మార్కెట్ కావడంతో ఇ-వ్యర్థాలు కూడా పెరిగాయి. ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల వల్ల కలిగే దుష్ప్రభావాలు ఏమిటి మరియు దానిని ఎలా నిర్వహిస్తారో తెలుసుకుందాం. 

e-waste in India

E-waste management  : భారతదేశంలో ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాలు పర్యావరణ సమస్యగా మారిపోవడమే కాదు ప్రజారోగ్యంపై తీవ్రమైన ప్రభావం చూపుతున్నాయి. దేశంలో ప్రతి సంవత్సరం 2 మిలియన్ టన్నుల ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాలు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయని అంచనా. ఇలా ప్రమాదకరమైన ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణ ఎక్కువగా అసంఘటిత రంగం ద్వారా నియంత్రించబడుతుంది. దీంతో ఇ-వ్యర్థాల నియంత్రణ సరిగ్గా లేక ప్రజారోగ్యం దెబ్బతింటోంది. 

అయితే ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల నిర్వహణను మెరుగుపరచడానికి ప్రభుత్వం పలు నిబంధనలను అమలు చేసింది. కానీ వీటిపై అవగాహన లేకపోవడం, వీటిని సేకరించేందుకు సరైన పద్దతులు లేకపోవడం వల్ల ఇబ్బందులు తలెత్తుతున్నాయి.  ఈ క్రమంలో ఇ-వ్యర్థాల వల్ల ఎదురయ్యే సమస్యల గురించి ఇక్కడ తెలుసుకుందాం. 

భారతదేశంలో ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణ గురించి ముఖ్య అంశాలు:

ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణలో అసంఘటిత రంగం ఆధిపత్యం:

భారతదేశంలో 90% కంటే ఎక్కువ ఇ-వ్యర్థాల సేకరణ అసంఘటిత రంగం ద్వారా నిర్వహించబడుతుంది. ఇక్కడ రీసైక్లింగ్ పద్ధతులు సురక్షితం కాదు...పర్యావరణానికి హానికరం. అలాగే కార్మికులు కూడా సరైన రక్షణ లేకుండా పనిచేయడం వల్ల విషపూరిత పదార్థాల బారినపడే ప్రమాదం వుంది. 

ఇ-వ్యర్థాలపై అవగాహన లేకపోవడం:

భారతదేశంలో చాలామందికి ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాలను ఏం చేయాలో తెలియదు. అందువల్లే ఎక్కడపడితే అక్కడ వాటిని పారేస్తుంటారు. దీని వలన చెత్తబుట్టల్లో, డంపింగ్ యార్డ్స్ లో ఇ-వ్యర్థాలు పేరుకుపోతున్నాయి. వీటపై పారిశుద్ద్య కార్మికులు, చెత్త సేకరించేవారికి కూడా అవగాహన లేదు. దీంతో ఎవరైనా ఇ-వేస్ట్ పారేస్తే వాటిని చెత్తకుండీలు లేదా డంపింగ్ యార్డ్స్ కు తరలిస్తున్నారు. 

పెరుగుతున్న ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాలు 

భారతదేశంలో ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాల వినియోగం పెరుగుతున్నందున ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల పరిమాణం కూడా వేగంగా పెరుగుతోంది. తద్వారా ఇ-వ్యర్థాలు కూడా పెరిగిపోతున్నాయి.  

పర్యావరణ ప్రభావాలు 

ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాలను సరిగ్గా నిర్వహించకపోవడం వల్ల సీసం, కాడ్మియం, పాదరసం వంటి ప్రమాదకర రసాయనాలు పర్యావరణంలో కలుస్తున్నాయి. వీటివల్ల నేల మరియు నీటి కాలుష్యం ఏర్పడుతుంది. కొన్నిరకాల వాయువుల వల్ల గాలి కాలుష్యం కూడా జరుగుతోంది. 

ఆరోగ్య ప్రమాదాలు:

అసంఘటిత ఇ-వ్యర్థాల రీసైక్లింగ్ రంగంలోని కార్మికులు విషపూరిత పదార్థాలకు గురికావడం వల్ల ఆరోగ్య సమస్యలకు గురయ్యే ప్రమాదం ఎక్కువగా ఉంది.

e-waste in India

భారతదేశంలో ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణలో ఇటీవలి పరిణామాలు:

ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల (నిర్వహణ) నియమాలు, 2022:

భారత ప్రభుత్వం ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణను మెరుగుపరచడానికి కొత్త నిబంధనలను అమలు చేసింది వీటిలో కఠినమైన నిబంధనలున్నాయి... ఉత్పత్తిదారుల బాధ్యత, విస్తరించిన ఉత్పత్తిదారు బాధ్యత (EPR) మరియు ఇ-వ్యర్థాల సేకరణ, రీసైక్లింగ్‌ను పర్యవేక్షించే వ్యవస్థ ఉన్నాయి.

క్రమబద్ధమైన రీసైక్లింగ్ సౌకర్యాలపై దృష్టి పెట్టండి:

క్రమబద్ధమైన భద్రతా చర్యలతో క్రమబద్ధమైన ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల రీసైక్లింగ్ సౌకర్యాల వృద్ధిని ప్రోత్సహించడానికి ప్రయత్నాలు జరుగుతున్నాయి.

ప్రజా అవగాహన ప్రచారాలు:

క్రమబద్ధమైన ఇ-వ్యర్థాల తొలగింపు యొక్క ప్రాముఖ్యత మరియు సరికాని నిర్వహణ యొక్క పర్యావరణ ప్రభావాల గురించి వినియోగదారులలో అవగాహన పెంచడానికి ప్రచారాలను ప్రారంభించడం జరుగుతోంది.

భారతదేశంలో ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణలో సవాళ్లు:

సమస్యలు:

ఇ-వ్యర్థాల నిబంధనలకు అనుగుణంగా ఉండేలా చూసుకోవడం మరియు అక్రమ ఇ-వ్యర్థాలను నిరోధించడం ఒక సవాలు.

మౌలిక సదుపాయాల కొరత:

గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో తగినంత సేకరణ కేంద్రాలు మరియు రీసైక్లింగ్ సౌకర్యాలు లేకపోవడం వల్ల క్రమబద్ధమైన ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల నిర్వహణకు ఆటంకం కలుగుతోంది.

ఆర్థికభారం:

అసంఘటిత రంగం తరచుగా చౌకైన ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల సేకరణ సేవలను అందిస్తుంది. దీనివల్ల క్రమబద్ధమైన రీసైక్లింగ్ పద్ధతులకు మారడం కష్టమవుతుంది.

మీరు ఏ చేయగలరు:

బాధ్యతాయుతంగా పారవేయడం: అధీకృత ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల సేకరణ కేంద్రాలను గుర్తించండి మరియు పాత ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాలను బాధ్యతాయుతంగా పారవేయండి.

విరాళం ఇవ్వండి లేదా తిరిగి అమ్మండి: ఇప్పటికీ పనిచేస్తున్న పాత ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాలను విరాళంగా ఇవ్వడం లేదా అమ్మడం గురించి ఆలోచించండి.

అవగాహన పెంచండి: మీ కమ్యూనిటీలో సరైన ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల తొలగింపు యొక్క ప్రాముఖ్యత గురించి అవగాహన పెంచండి.

 రీసైక్లింగ్ రుసుము :

అసంఘటిత రంగంలోని ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణ సంస్థలకు సరైన గిడ్డంగులు, సరుకు రవాణాలో సామర్థ్యం ఉందో లేదో పరిశీలించాల్సిన అవసరం ఉంది. ఇ-వ్యర్థాలను సరైన పద్దతుల్లో సేకరించి రీసైక్లింగ్ చేస్తే పర్యావరణం, ప్రజారోగ్య కాపాడబడుతుంది. 

మార్కెట్లో విక్రయించే ప్రతి ఉత్పత్తికి అధునాతన రీసైక్లింగ్ రుసుములు లేదా అధునాతన తొలగింపు రుసుములు వుండాలి. అలాగే ఉత్పత్తిదారులను సేకరణ యొక్క బాధ్యతను కూడా అప్పగించాలి.  ఇలా ప్రత్యేక నిధిలోకి వెళ్లే ఆదాయాన్ని అనేక విధాలుగా ఉపయోగించవచ్చు.

కొన్ని ఉదాహరణలు: 
(ఎ) వినియోగదారులు తమ ఇ-వ్యర్థాలను నియమించబడిన కేంద్రాలలో జమ చేయడానికి సబ్సిడీలు అందించడం
 (బి) రీసైక్లర్లకు ప్రత్యక్ష ఆర్థిక సహాయం అందించడం
 (సి) అసంఘటిత రంగంలోని ఉద్యోగులకు శిక్షణ లేదా నైపుణ్యాభివృద్ధిలో సహాయం చేయడం లేదా కార్మికులకు ఎక్కువ సామాజిక భద్రతా వలయాన్ని అందించడం. అసంఘటిత రంగంలో సిఫార్సు చేసిన సలహా మండలిలో ఈ నిర్ణయాలు తీసుకోవచ్చు. 

e-waste in India

 ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల నిర్వహణపై ప్రజలకు అవగాహన

ప్రస్తుత ఇ-వ్యర్థాల నిబంధనల ప్రకారం తయారీదారులు ఇ-వ్యర్థాల ప్రభావాలు, తగిన పారవేయడం పద్ధతులు మరియు ఇతర సమస్యల గురించి వెబ్‌సైట్‌లలో సమాచారాన్ని అందించాలి. క్రమం తప్పకుండా అవగాహన ప్రచారాలను నిర్వహించాల్సిన అవసరం కూడా ఉంది. చాలా మంది తయారీదారులు ఇప్పటికే వెబ్‌సైట్‌లలో సమాచారాన్ని అందిస్తున్నారు, కానీ వినియోగదారులలో మొత్తం అవగాహన స్థాయిలు తక్కువగా ఉన్నాయని ఆధారాలు చూపిస్తున్నాయి. ఈ అవగాహన ప్రచారాల ఫ్రీక్వెన్సీ మరియు పద్ధతిపై తయారీదారులకు కఠినమైన మార్గదర్శకాలు/నిబంధనలు పరిస్థితిని మెరుగుపరుస్తాయి.

ప్రత్యామ్నాయంగా ఇ-వ్యర్థాల రంగంలో పనిచేస్తున్న అట్టడుగు సంస్థల ద్వారా తయారీదారులు ఈ ప్రచారాలను నిర్వహించేలా బలవంతం చేయాలి. ప్రభుత్వం తన వంతుగా, విద్యుత్ వ్యర్థాల అవగాహన ప్రచారాలను బ్యాటరీలు మరియు మునిసిపల్ ఘన వ్యర్థాలు వంటి ఇతర వ్యర్థాలతో అనుసంధానించడాన్ని పరిగణించాలి.

ప్రభావవంతమైన సందేశ వ్యూహాలపై పరిశోధన మరియు సమాచార ప్రచారాలపై నిర్ణయం తీసుకోవడం ప్రభుత్వం బాధ్యత.  ఈ అవగాహన ప్రయత్నాలు ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాలను సురక్షితంగా నిర్వహించడం మరియు ఎక్కువ కాలం పాటు ఎలక్ట్రానిక్ వస్తువుల వినియోగాన్ని తగ్గించడం లక్ష్యంగా ఉండాలి. మొత్తం మీద, ప్రజా అవగాహన పెంచే ప్రయత్నాలు వివిధ వాటాదారుల మధ్య భాగస్వామ్యం మరియు సహకారంపై ఆధారపడి ఉండాలి.

విద్యుత్ వ్యర్థాల నిర్వహణ వ్యవస్థలో విప్లవం పాత్ర

పర్యావరణ అనుకూల ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణ ప్రాజెక్టులను ప్రోత్సహించడానికి సమాచార ప్రచారాలు, సామర్థ్య నిర్మాణం మరియు అవగాహన చాలా ముఖ్యమైనవి. ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాలలో ఏదైనా అక్రమ వ్యాపారాన్ని తగ్గించడానికి, సేకరణ పథకాలు మరియు నిర్వహణ పద్ధతులు వంటి ప్రస్తుత విధానాలను మెరుగుపరచడానికి పెరిగిన ప్రయత్నాలు అత్యవసరంగా అవసరం. విద్యుత్ ఉత్పత్తులలో ప్రమాదకర పదార్థాల సంఖ్యను తగ్గించడం నిర్దిష్ట విద్యుత్ వ్యర్థాల ప్రవాహాలపై సానుకూల ప్రభావాన్ని చూపుతుంది, ఎందుకంటే ఇది నివారణ ప్రక్రియకు మద్దతు ఇస్తుంది.

భారతదేశంలోని విద్యుత్ వ్యర్థాలలో ఎక్కువ భాగం అసంఘటిత యూనిట్లలో రీసైకిల్ చేయబడుతున్నాయి, ఇవి గణనీయమైన సంఖ్యలో మానవ వనరులను కలిగి ఉంటాయి. PCBల నుండి లోహాలను పురాతన పద్ధతుల్లో వెలికితీయడం చాలా ప్రమాదకరమైన చర్య. దీనికి సరైన విద్య, అవగాహన అవసరం. ముఖ్యంగా జీవనోపాధి పొందే వారికి మెరుగైన మార్గాలను అందించడానికి ప్రత్యామ్నాయ తక్కువ-ఖర్చు సాంకేతికత అవసరం.

కొత్త సాంకేతికతలు అవసరం 

కొత్త ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాలు మార్కెట్లోకి ప్రవేశించే కొద్దీ ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాల కూర్పు వేగంగా మారుతోంది. భవిష్యత్తులో భారతదేశ ఇ-వ్యర్థాల విధానాలు మరియు నిర్వహణను నిరోధించడానికి వినూత్న రీసైక్లింగ్ పద్ధతులు మరియు సాంకేతికతల పరిశోధన మరియు అభివృద్ధిలో గణనీయమైన పెట్టుబడి అవసరం. ఉదాహరణకు, భారతదేశంలో స్మార్ట్‌ఫోన్‌ల వాడకం గత ఐదు సంవత్సరాలలో బాగా విస్తరించింది, కానీ పరికరాలకు శక్తినిచ్చే లిథియం-అయాన్ బ్యాటరీలను విద్యుత్ వ్యర్థాల రీసైక్లింగ్ నిబంధనలు ఇంకా కవర్ చేయలేదు.

తదుపరి తరం ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాలను ఉత్పత్తి చేయడానికి వివిధ కొత్త బ్యాటరీ మరియు మెటీరియల్ టెక్నాలజీలను అభివృద్ధి చేస్తున్నారు. అందువల్ల, భారత ప్రభుత్వం కొత్త విద్యుత్ వ్యర్థాలను రీసైకిల్ చేయడానికి మరియు మరింత విలువైన ఉత్పత్తులుగా మార్చడానికి వినూత్నమైన, భవిష్యత్తు ఆధారిత సాంకేతిక పరిజ్ఞానాలను అభివృద్ధి చేయడానికి పరిశోధనలను ప్రోత్సహించాలి మరియు ఆర్థిక సహాయం చేయాలి.

సమగ్ర విధానం అవసరం.

ఈ-వ్యర్థాల నిర్వహణలో భారతదేశం ఎదుర్కొంటున్న సవాళ్లను పరిష్కరించడానికి ఒక సమగ్ర విధానం అవసరం. అసంఘటిత రంగంలోని చిన్న యూనిట్లను మరియు వ్యవస్థీకృత రంగంలోని పెద్ద యూనిట్లను ఒకే విలువ గొలుసులో చేర్చడానికి తగిన యంత్రాంగాన్ని సృష్టించాలి. మా విధానంలో అసంఘటిత రంగానికి చెందిన యూనిట్లు సేకరణ, విభజన మరియు వెలికితీతపై దృష్టి పెట్టవచ్చు, అయితే వ్యవస్థీకృత రంగం లోహ వెలికితీత, రీసైక్లింగ్ మరియు తొలగింపు చేయగలదు.

భారతదేశంలో ఇ-వ్యర్థాల నిర్వహణ అనేక అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాల ప్రభుత్వాలకు ఒక పెద్ద సవాలుగా ఉంది. ఇది ఒక పెద్ద ప్రజారోగ్య సమస్యగా మారుతోంది మరియు రోజురోజుకూ వేగంగా పెరుగుతోంది. కాబట్టి ఇ-వ్యర్థాలను సేకరించి, సమర్థవంతంగా వేరుచేసాకే  పారవేయాలి. ఇది సాంప్రదాయ చెత్త డబ్బాలు మరియు బహిరంగ ప్రదేశాలలో కాల్చడాన్ని నిరోదించాలి. అస్తవ్యస్తమైన జోన్‌ను వ్యవస్థీకృత జోన్‌తో కలపడం అవసరం. భారతదేశం వంటి అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో సమర్థ అధికారులతో ఎలక్ట్రానిక్ వ్యర్థాలను సురక్షితంగా మరియు స్థిరమైన రీతిలో నిర్వహించడానికి మరియు శుద్ధి చేయడానికి యంత్రాంగాలను ఏర్పాటు చేయాలి.