Union Budget 2023:163 ఏళ్ల క్రితమే మొదటిసారి బడ్జెట్‌.. దీనికి సంబంధించిన ఆసక్తికరమైన విషయాలను తెలుసుకోండి

కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ 1 ఫిబ్రవరి 2023న  ప్రధాని నరేంద్ర మోదీ ప్రభుత్వ రెండో బడ్జెట్‌ను సమర్పించనున్నారు. అయితే 2024లో సార్వత్రిక ఎన్నికలు జరగనున్నాయి కాబట్టి దీనికి ముందు వచ్చే ఈ బడ్జెట్ చాలా రకాలుగా కీలకం. భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 112 ప్రకారం, ప్రభుత్వం ప్రతి ఆర్థిక సంవత్సరం ప్రారంభానికి ముందు పార్లమెంట్‌లో కేంద్ర బడ్జెట్‌ను సమర్పించాలి. యూనియన్ బడ్జెట్ అనేది ఆర్థిక సంవత్సరం ఆదాయం, వ్యయానికి సంబంధించిన సమాచార డాక్యుమెంట్. ఈ ఆర్థిక సంవత్సరం ప్రతి సంవత్సరంలాగానే  ఏప్రిల్ 1 నుంచి ప్రారంభమై వచ్చే ఏడాది మార్చి 31తో ముగుస్తుంది. అయితే దేశంలో ప్రభుత్వం బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టడం 19వ శతాబ్దంలోనే ప్రారంభమైంది. 

కేంద్ర బడ్జెట్‌కు సంబంధించిన కొన్ని ముఖ్యమైన విషయాలు:

'బడ్జెట్' అనే పదం ఎక్కడ నుండి వచ్చింది?

బడ్జెట్ అనే పదం ఫ్రెంచ్ పదం 'బౌగెట్' నుండి వచ్చింది. దీని అర్థం చిన్న సంచి అని . ఫ్రెంచ్‌లో, ఈ పదం లాటిన్ పదం 'బుల్గా' నుండి ఉద్భవించింది. దీని అర్థం 'లెదర్ బ్యాగ్'. పురాతన కాలంలో పెద్ద వ్యాపారులు  డబ్బు పత్రాలన్నింటినీ ఒక సంచిలో ఉంచుకునేవారు. అదేవిధంగా, క్రమంగా ఈ పదం ఉపయోగం వనరులను పెంచడం కోసం చేసిన గణనతో ముడిపడి ఉంది. ఇలా ఏడాదిపాటు ప్రభుత్వాల ఆర్థిక లెడ్జర్‌కు ‘బడ్జెట్‌’ అనే పేరు వచ్చింది.

తొలి బడ్జెట్‌
దేశంలో తొలి బడ్జెట్‌ను 163 ఏళ్ల క్రితం బ్రిటిష్‌ పాలనలో ప్రవేశపెట్టారు. దీనిని స్కాటిష్ ఆర్థికవేత్త అండ్ రాజకీయవేత్త జేమ్స్ విల్సన్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ తరపున బ్రిటిష్ క్రౌన్‌కు సమర్పించారు. ఈ బడ్జెట్ 1860 ఏప్రిల్ 7న సమర్పించబడింది. కేంద్ర బడ్జెట్‌లో మొదటి 30 ఏళ్లలో మౌలిక సదుపాయాలు అనే పదం గురించి ప్రస్తావించలేదు. బడ్జెట్ అనే పదం మొదట 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ప్రవేశపెట్టబడింది.

స్వతంత్ర భారతదేశంలో మొదటి బడ్జెట్

స్వతంత్ర భారతదేశం మొదటి బడ్జెట్ 16 నవంబర్ 1947 న సమర్పించబడింది. దీన్ని దేశ తొలి ఆర్థిక మంత్రి ఆర్‌కే షానుఖం చెట్టి ప్రవేశపెట్టారు. ఇది ఒక విధంగా భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ సమీక్ష నివేదిక అయినప్పటికీ ఈ బడ్జెట్‌లో కొత్త పన్ను ప్రకటించలేదు. ఈ బడ్జెట్ మొత్తంలో 46% అంటే దాదాపు రూ.92.74 కోట్లు రక్షణ సేవలకు కేటాయించారు.

శాస్త్రవేత్త అండ్ దేశ బడ్జెట్  కనెక్షన్!

స్వతంత్ర భారత బడ్జెట్‌ను ప్రొ. ప్రశాంత్ చంద్ర మహలనోబిస్  ఆలోచనతో సిద్ధం చేసినట్లు భావిస్తారు. అతను భారతీయ శాస్త్రవేత్త ఇంకా గణాంకవేత్త. అతను లండన్‌లోని కేంబ్రిడ్జ్ విశ్వవిద్యాలయం నుండి భౌతిక శాస్త్రం, గణితశాస్త్రం రెండింటిలోనూ డిగ్రీని పొందాడు. అతను ప్లానింగ్ కమిషన్ ఆఫ్ ఇండియా  సభ్యునిగా కూడా ఉన్నారు. ఆర్థిక ప్రణాళిక, గణాంక అభివృద్ధి రంగంలో ప్రశాంత్ చంద్ర మహలనోబిస్ చేసిన విశేష కృషికి గుర్తింపుగా, భారత ప్రభుత్వం ఆయన జన్మదినమైన జూన్ 29ని ప్రతి సంవత్సరం 'గణాంకాల దినోత్సవం'గా జరుపుకుంటుంది. 

దేశ బడ్జెట్ లీక్ 
1950లో దేశ కేంద్ర బడ్జెట్ ప్రవేశపెట్టకముందే  లీక్ అయింది. ఆ తర్వాత బడ్జెట్‌ ప్రింటింగ్‌ పనులను రాష్ట్రపతి భవన్‌ నుంచి మింటో రోడ్డులోని ప్రెస్‌కు మార్చారు. ఆ తర్వాత 1980వ సంవత్సరం నుంచి నార్త్‌బ్లాక్‌లోని ప్రభుత్వ ప్రెస్‌ నుంచి బడ్జెట్‌ ముద్రణ జరిగేది.

హిందీలో బడ్జెట్ ఎప్పుడు మొదలైంది? 
ఇంతకుముందు బడ్జెట్‌కు సంబంధించిన అన్ని పత్రాలు ఇంగ్లిష్ లో మాత్రమే ముద్రించబడ్డాయి. 1955-56 సంవత్సరం నుండి దీనిని ఇంగ్లీష్ ఇంకా హిందీ భాషలలో కూడా ముద్రించడం ప్రారంభమైంది.

ముగ్గురు ప్రధానులు స్వయంగా బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు. 

దేశ తొలి ప్రధాని పండిట్ జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ ప్రధాని హోదాలో తొలిసారిగా 1958-1959 సంవత్సరానికి బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు. సాధారణంగా దేశ ఆర్థిక మంత్రి బడ్జెట్‌ను సమర్పిస్తారు. పండిట్ జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ కాకుండా, ఇందిరా గాంధీ ప్రధానమంత్రి హోదాలో 1970-71 సంవత్సరానికి బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు. దేశంలో కేంద్ర బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టిన మొదటి మహిళ కూడా ఆమె. ఆయన కుమారుడు రాజీవ్ గాంధీ కూడా ప్రధాని హోదాలో 1987-88 ఆర్థిక సంవత్సరానికి బడ్జెట్‌ను సభలో ప్రవేశపెట్టారు.

అత్యధిక సార్లు బడ్జెట్‌ను సమర్పించిన రికార్డు ఎవరిది?

దేశ బడ్జెట్‌ను అత్యంత తరచుగా సమర్పించిన ఘనత మాజీ ఆర్థిక మంత్రి మొరార్జీ దేశాయ్‌కే దక్కుతుంది. అతను బడ్జెట్‌ను 10 సార్లు సమర్పించాడు. ఆ తర్వాత మాజీ ఆర్థిక మంత్రి పి చిదంబరం 9 సార్లు, మాజీ రాష్ట్రపతి ప్రణబ్ ముఖర్జీ 8 సార్లు, యశ్వంత్ సిన్హా 8 సార్లు, మాజీ ప్రధాని మన్మోహన్ సింగ్ 6 సార్లు బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు.

ఇందిరాగాంధీ హయాంలోని ఈ బడ్జెట్‌ను 'బ్లాక్ బడ్జెట్' అంటారు.

1973-74 సంవత్సరపు బడ్జెట్‌ను దేశ 'బ్లాక్ బడ్జెట్' అంటారు. దీనిని అప్పటి ఆర్థిక మంత్రి యశ్వంతరావు బి చవాన్ ప్రవేశపెట్టారు. ఈ బడ్జెట్ రూ.550 కోట్ల లోటుతో ఉంది. అప్పటి వరకు ఇదే అతిపెద్ద లోటు బడ్జెట్‌. 1971లో పాకిస్థాన్‌తో జరిగిన యుద్ధం, వర్షాభావ పరిస్థితుల ప్రభావం ఈ బడ్జెట్‌పై కనిపించింది.

 అత్యంత కీలకమైన బడ్జెట్‌ 
పీవీ నరసింహారావు ప్రభుత్వంలో ఆర్థిక మంత్రిగా ఉన్నప్పుడు దేశ ప్రధానిగా ఉన్న మన్మోహన్‌సింగ్ 1991-92 సంవత్సరానికి బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు. ఈ బడ్జెట్ భారతదేశ ట్రాన్స్ఫార్మేషన్ కి అత్యంత ముఖ్యమైన బడ్జెట్‌గా పరిగణించబడుతుంది. ఈ బడ్జెట్‌లో విదేశీ పెట్టుబడులను ఆహ్వానించేందుకు వీలుగా భారత మార్కెట్‌ను ఆర్థికంగా తెరవడం జరిగింది. దేశ ఆర్థికాభివృద్ధి ఇక్కడి నుంచే ప్రారంభమైందని నమ్ముతారు.

పి. చిదంబరం 'డ్రీమ్‌ బడ్జెట్‌'..
1997-98 ఆర్థిక సంవత్సరానికి అప్పటి ఆర్థిక మంత్రి పి చిదంబరం ప్రవేశపెట్టిన బడ్జెట్‌ను దేశ కలల బడ్జెట్‌గా పరిగణిస్తారు. ఈ బడ్జెట్‌లో వ్యక్తిగత పన్ను, కార్పొరేట్ పన్నులను చాలా వరకు తగ్గించారు.

21వ శతాబ్దపు తొలి బడ్జెట్‌ 
2000-01 ఆర్థిక సంవత్సరానికి బడ్జెట్‌ను అప్పటి ఆర్థిక మంత్రి యశ్వంత్ సిన్హా సమర్పించారు. దీన్నే దేశ 'మిలీనియం బడ్జెట్‌'గా పేర్కొంటారు. ఇది 21వ శతాబ్దపు తొలి బడ్జెట్. ఈ బడ్జెట్‌లో చేసిన ప్రకటనలు దేశ ఐటీ రంగంలో విప్లవాన్ని తీసుకొచ్చాయి. 

యూనియన్ బడ్జెట్‌ సమర్పించే సమయం
అంతకుముందు కేంద్ర బడ్జెట్‌ను సాయంత్రం 5 గంటల నుండి సభలో ప్రవేశపెట్టేవారు. సాయంత్రం ఐదు గంటలకు బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టడానికి కారణం బ్రిటన్‌లో అప్పటి టైం 11.30. బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ప్రారంభించిన సంప్రదాయం స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తర్వాత కూడా కొనసాగింది. యశ్వంత్ సిన్హా 2001లో దాన్ని మార్చారు. తరువాత, నరేంద్ర మోడీ ప్రభుత్వం ప్రతి సంవత్సరం  ఫిబ్రవరి 1న జనరల్ బడ్జెట్‌ను సమర్పించడం ప్రారంభించింది.

'హల్వా వేడుక' అంటే ఏమిటి?
బడ్జెట్ ప్రింటింగ్ పూర్తయి, సీలు వేసినప్పుడు, ఆ సమయంలో ఆర్థిక మంత్రిత్వ శాఖ ఇంకా దాని సిబ్బంది ప్రత్యేక వేడుకకు హాజరవుతారు. నిజానికి ఈ సందర్భంగా ఏదైనా తీపి తినడం ఒక ప్రత్యేకమైన సంప్రదాయం. దీనినే 'హల్వా వేడుక' అంటారు. ఈ వేడుక కోసం, పెద్ద పాత్రలలో హల్వా తయారు చేస్తారు. ఆర్థిక మంత్రి తరపున, ఇది బడ్జెట్‌తో అనుబంధించబడిన సిబ్బంది అందరికీ అందిస్తారు. 2020 సంవత్సరంలో కరోనా సంక్షోభం కారణంగా, సంవత్సరాలుగా కొనసాగుతున్న ఈ సంప్రదాయానికి బ్రేక్ పడింది. 2020లో హల్వా వేడుక స్థలంలో సిబ్బందికి స్వీట్లు పంపిణీ చేశారు.

ఆర్థిక మంత్రి సీతారామన్ బ్రీఫ్‌కేస్

కోవిడ్ సంక్షోభం కారణంగా, 2021 సంవత్సరపు బడ్జెట్‌లో మరో ముఖ్యమైన మార్పు చేయబడింది. ఈ బడ్జెట్ దేశంలోనే తొలి 'పేపర్ లెస్ బడ్జెట్'. బడ్జెట్ కాపీలన్నీ డిజిటల్‌గా భద్రపరచబడ్డాయి. ఆ తర్వాత 2022 బడ్జెట్ కూడా పేపర్‌లెస్ బడ్జెట్‌గా మారింది. ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ బడ్జెట్‌లో మరో మార్పు కూడా చేశారు. బడ్జెట్‌కు సంబంధించిన డాక్యుమెంట్స్ తీసుకెళ్లడానికి బ్రీఫ్‌కేస్‌లను ఉపయోగించడం మార్చేశారు. ఇప్పుడు ఆమె బడ్జెట్‌కు సంబంధించిన డాక్యుమెంట్స్ లెడ్జర్ లాగా ఉండే బ్యాగ్‌లో తీసుకెళ్ళడం కనిపిస్తుంది.

అత్యంత లాంగ్ బడ్జెట్ ప్రసంగం
ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ కేంద్ర బడ్జెట్ 2021 ప్రసంగం భారతదేశ చరిత్రలో సుదీర్ఘమైన బడ్జెట్ ప్రసంగం, ఈ ప్రసంగం 2 గంటల 40 నిమిషాల పాటు కొనసాగింది. ఈ సమయంలో ఆమె యూనియన్ బడ్జెట్ 2020ని సమర్పించడానికి తన 2 గంటల 17 నిమిషాల రికార్డును కూడా ఆమెనే బ్రేక్ చేశారు. ఆమెకు ముందు, సుదీర్ఘ బడ్జెట్ ప్రసంగం అరుణ్ జైట్లీ పేరిట ఉంది. ఆయన 2014 బడ్జెట్ ప్రసంగం 2 గంటల 10 నిమిషాలు.

‘రైల్‌ బడ్జెట్‌’, ‘జనరల్‌ బడ్జెట్‌’ల విలీనం 

ఇంతకుముందు పార్లమెంటులో రెండు బడ్జెట్‌లను ప్రవేశపెట్టారు, ఒకటి 'రైల్ బడ్జెట్' అండ్ మరొకటి 'జనరల్ బడ్జెట్'. భారత ప్రభుత్వం రైల్వే బడ్జెట్‌ను జనరల్ బడ్జెట్‌తో 21 సెప్టెంబర్ 2016న విలీనానికి ఆమోదించింది. 1 ఫిబ్రవరి 2017న దేశంలో తొలి ఉమ్మడి బడ్జెట్‌ను పార్లమెంట్‌లో ప్రవేశపెట్టారు. 1924లో రైల్వేలకు ప్రత్యేక బడ్జెట్‌ను రూపొందించడం ప్రారంభమైంది. అక్వర్త్ కమిటీ(Acworth Committee) సిఫార్సుల మేరకు ఈ నిర్ణయం తీసుకున్నారు.