ముస్లిం సమాజాలలో కీలక పాత్ర పోషిస్తున్న వారిలో ఉలేమా లేదా మత పండితులు కూడా ఒకరూ. ఆధునిక భారతీయ చరిత్రలో వారికి ప్రత్యేక స్థానముందనే చెప్పాలి. వీరు బ్రిటీష్ పాలకులతో కూడా ధీటుగా పోరాడారు. చరిత్రార్థులుగా మారారు.
బ్రిటీష్ రాకతో భారతదేశంలో ఎన్నో గణనీయమైన పరిణామాలు చోటుచేసుకున్నాయి. వారి పాలనలో ఆర్థిక, రాజకీయ, సామాజిక, మత పరమైన విషయాలల్లో చాలా మార్పులు జరిగాయి. భారతదేశంలో ప్రధానంగా హిందూ, ముస్లిం మతాలుండేవి. భారతదేశంలో ముస్లిం పాలకుల ప్రభావం వల్ల ముస్లిం మతం ఉన్నత స్థితిలో ఉండేది. ముస్లిం పాలన కూడా మతపరమైన విషయాలపై ప్రభావం చూపింది. ముస్లిం మతంలో ఉలేమాలు ఉండేవారు. వీరు ముస్లిం మత గురువులుగా గుర్తించబడ్డారు. వీరు మతపర విద్య వ్యాప్తిలో విశేష క్రుషి చేశారనే చెప్పాలి.
చాలా మంది ప్రముఖ ఉలేమాలు.. సుల్తానులు లేదా మొఘలుల ఆస్థానాలకు అనుబంధంగా ఉండేవారు. వారి నేతృత్వంలోని మదర్సాల్లో పాలన వ్యవహారాల నిర్వహాకుల ఎంపిక జరిగేంది. ఈ మదర్సాలు న్యాయనిపుణులు, అధికారులను( బ్యూరోక్రాట్స్) ఉత్పత్తి చేసే నర్సరీలుగా పనిచేసేవి.
ఇదిలా ఉంటే.. మొఘలుల పాలనలో ఒక కీలక మార్పు జరిగింది. ఎపోచల్ ఫతావా-ఇ-ఆలమ్‌గిరిని సంకలనంచేయడంలో కుతుబుద్ దిన్ వారసులు కీలక పాత్ర పోషించారు. లక్నోలో ఫరంగి మహల్ ఉలేమాను స్థాపించారు. ఇది కీలక మార్పుగా పరిగణించబడుతుంది. ఇది గ్రాడ్యుయేట్‌లను రాచరిక సేవలుగా కోసం సిద్ధం చేసిన తొలి సెమినరీగా పరిగణించబడుతుంది. బ్రిటీష్ వారు స్థాపించిన కలకత్తా మదరసా మొదటి ప్రిన్సిపాల్ ఫరంగి మహల్. ఫరంగి మహల్‌కు వారి అత్యంత ముఖ్యమైన సహకారం భారతదేశంలోని అన్ని సెమినరీలకు మతపరమైన విద్య కోసం పాఠ్యాంశాలను - దార్స్-ఇ-నిజామిని వ్యవస్థీకరించడం. నేటికీ సిలబస్‌ బోధన కొనసాగుతోంది.
ఫరంగి మహల్‌కు వ్యతిరేకంగా ఉలేమాలకు మరింత సామాజిక, రాజకీయ బాధ్యతల కోసం వాదించిన షా వలియుల్లా దేహెల్వి ఉద్యమంతో మరో కీలకమైన మార్పు వచ్చింది. వలీవుల్లా ప్రజాదరణతో మత విద్య కేంద్రాన్ని లక్నో నుండి ఢిల్లీకి మార్చింది. వలీవుల్లా వారసులు చట్టపరమైన కోడ్‌లను అధ్యయనం చేశారు. ముసాయిదా ఫత్వాలను రూపొందించారు. ఇది గతంలో బ్రిటిష్ వారు భారతదేశంపై ప్రభుత్వ నియంత్రణను చేపట్టడానికి సిద్ధమవుతున్నప్పుడు మతపరమైన మార్గదర్శకాలను వ్యాప్తి చేయడానికి ప్రాథమిక పద్ధతిగా పనిచేశారు.
షరియాను అన్వయించడంలో హదీస్ యొక్క ప్రాముఖ్యతను నొక్కి చెప్పడంతో పాటు, వలీవుల్లా గతంలోని చట్టాలకు (తఖ్లీద్) గుడ్డిగా కట్టుబడి ఉండకూడదని హెచ్చరించాడు. ఖురాన్ లేదా సున్నత్ నుండి న్యాయపరమైన మార్గదర్శకత్వం తీసుకోవాలని ఆయన సలహా ఇచ్చారు. దీంతో వలీవుల్లా ఆలోచనలు ముందుకు సాగాయి. 1857 తిరుగుబాటు తరువాత మొఘలాయిల పాలన అంతమైంది. ఈ క్రమంలో వలీవుల్లా, అతని వారసులు ముస్లిం మతానికి పునరుజ్జీవనం చేసే పనిలోకి కీలకంగా వ్యవహరించారు. దీంతో వీరిని బ్రిటిష్ దళాలు టార్గెట్ చేయడం ప్రారంభించాయి. ఉలేమా,వారి అనుచరులు బ్రిటీష్ వారిచే అరెస్టు చేయబడి శిక్షించబడ్డారని చరిత్రకారుడు విలియం డాల్రింపుల్ తన గ్రంధాల్లో పేర్కొన్నారు.
బ్రిటిష్ కాలం నాటి మదర్సాలు, ఉలేమా చరిత్రకారుడు బార్బరా మెట్‌కాల్ఫ్ ప్రకారం.. షా అబ్దుల్ అజీజ్ (వలీవుల్లా కుమారుడు) బోధించే చోట ఒక్క కుచా చలాన్‌లోనే బ్రిటిష్ సైనికులు పద్నాలుగు వందల మందిని కాల్చిచంపారు. దియోబంద్ లాంటి సెమినరీల ద్వారా ఇస్లామిక్ పునరుజ్జీవనానికి సంబంధించిన ఏవైనా అవకాశాలను ఎదుర్కోవడానికి సంస్కరణవాది సర్ సయ్యద్ అహ్మద్ ఖాన్.. బ్రిటీష్ వలసవాదుల విధానాల ప్రయత్నాల కారణంగా.. అలీఘర్‌లో మహమ్మద్ ఆంగ్లో-ఓరియంటల్ కాలేజ్ ( AMU)ను స్థాపించారు. ఈ సంస్థ ముస్లింలను స్వతంత్రులుగా
తయారు చేసేందుకు ప్రయత్నించింది.
అలాగే.. ఉలేమా ప్రభావం.. ఇది సంప్రదాయవాదులు, ఆధునికవాదుల మధ్య ఘర్షణకు దారితీసింది. ఈ చీలిక భారతదేశంలో ఇప్పటికీ ముస్లిం అభిప్రాయాన్ని విభజించడాన్ని ఆపలేదు. బ్రిటీష్ పాలకుల అడ్డంకులు ఉన్నప్పటికీ, ఉలేమాలు తమ మతం, వారి సంఘ ప్రచురణలు, మతపరమైన సమస్యలపై బహిరంగ చర్చల ద్వారా నిలబెట్టడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు. అదే సమయంలో ప్రింట్ టెక్నాలజీ అందుబాటులోకి రావడంతో మత ప్రచారం కూడా తీవ్ర స్థాయికి చేరుకుంది. భారతదేశం అంతటా విజ్ఞాన ప్రసారం జరిగింది. అరబిక్‌కు బదులుగా ఉర్దూ వంటి స్థానిక భాషలలో ప్రచురించడం అధికారాన్ని స్థాపించడానికి వారి సమర్థవంతమైన వ్యూహాలలో ఒకటిగా భావించబడుతోంది.
ఉలేమాలు తరువాత బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా వివిధ రంగాల్లోకి ముస్లింలు ప్రవేశించడం. అటు స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో కూడా భాగస్వామ్యమయ్యారు. వారిలో చాలా మంది స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాడుతూ తమ ప్రాణాలను అర్పించారు.ఇది ఓ సుదీర్ఘ అధ్యాయం. వారు ప్రసిద్ధ ఖిలాఫత్ ఉద్యమంలో మహాత్మా గాంధీని వారి మార్గదర్శనం చేశారు. వారిలో చాలా మంది రెండు దేశాల సిద్ధాంతాన్ని తిరస్కరించారు. కానీ, స్వాతంత్రోద్యమ చివరి దశలో మాత్రం ముస్లింలకు ప్రత్యేక దేశం కోసం డిమాండ్ చేశారు. అదే సమయంలో కాంగ్రెస్‌పై, ప్రజాస్వామ్యంపై విశ్వాసం ఉంచారు. బ్రిటీష్ పాలకులతో ధైర్యంగా పోరాడి, భారీ అసమానతలను ఎదుర్కొన్నప్పటికీ ఉలేమాలు సంస్కరణల కొత్త తరంగానికి వినమ్రంగా లొంగిపోతున్నారు. ఇది చరిత్రలో కొత్త అధ్యాయానికి నాంది.