Sonam Wangchuk: హీరో నుంచి వివాదాస్పద నేత వరకు.. ఎవరీ సోనమ్ వాంగ్చుక్?
సారాంశం
Sonam Wangchuk: లడఖ్కు రాష్ట్ర హోదా, రాజ్యాంగపరమైన రక్షణల కోసం నిరసనలకు సోనమ్ వాంగ్చుక్ నాయకత్వం వహిస్తున్నారు. హింసాత్మకంగా మారిన లడఖ్ నిరసనల తర్వాత, వివాదాల మధ్య జాతీయ భద్రతా చట్టం కింద ఆయన్ని అరెస్టు చేశారు. ఎవరీ సోనమ్ వాంగ్చుక్?
Sonam Wangchuk: చాలా మందికి సోనమ్ వాంగ్చుక్ 2009లో వచ్చిన బ్లాక్బస్టర్ సినిమా 3 ఇడియట్స్లో అమీర్ ఖాన్ పోషించిన ఫున్సుఖ్ వాంగ్డూ పాత్ర ద్వారానే తెలుసు. కానీ, విద్య, పర్యావరణ సుస్థిరత, సమాజ అభివృద్ధికి నిజమైన సోనమ్ వాంగ్చుక్ చేసిన సేవలు సినిమా పాత్రకు మించి ఎంతో విస్తరించాయి. ఆయన భారతదేశపు అత్యంత ప్రభావవంతమైన సామాజిక ఆవిష్కర్తలలో ఒకరిగా నిలిచారు.
లడఖ్కు స్వయంప్రతిపత్తి, రాజ్యాంగపరమైన రక్షణల కోసం జరుగుతున్న నిరసనలలో చురుకైన పాత్ర పోషిస్తున్నందుకు ఇప్పుడు ఆయన విమర్శలను ఎదుర్కొంటున్నప్పటికీ, ఒకప్పుడు సోనమ్ వాంగ్చుక్ ప్రభుత్వానికి అనేక కార్యక్రమాలలో నమ్మకమైన సలహాదారుగా ఉండేవారు. ఆర్టికల్ 370 రద్దును కూడా ఆయన స్వాగతించారు. లడఖ్కు పరిపాలన, అభివృద్ధిలో మరింత మద్దతు లభిస్తుందని భావించారు. కానీ, ప్రాంతీయ స్వయంప్రతిపత్తి, సాంస్కృతిక పరిరక్షణ, పర్యావరణ సుస్థిరతపై పెరుగుతున్న ఆందోళనల కారణంగా ఆయన లడఖ్లో కేంద్ర ప్రభుత్వ విధానాలను తీవ్రంగా విమర్శించడం మొదలుపెట్టారు.
సోనమ్ వాంగ్చుక్ బాల్యం నుంచి విద్యా విప్లవం వరకు
సెప్టెంబర్ 1, 1966న లడఖ్లోని లేహ్ జిల్లా అల్చి సమీపంలో జన్మించిన వాంగ్చుక్ బాల్యం, సంప్రదాయ విద్యా అనుభవాలకు చాలా భిన్నంగా సాగింది. తొమ్మిదేళ్ల వయసు వరకు ఆయనకు పాఠశాల విద్య లేదు, తన మాతృభాషలో తల్లి నుంచే పాఠాలు నేర్చుకున్నారు. ఈ ప్రారంభ పునాదే తర్వాత విద్యా సంస్కరణలలో ఆయన విప్లవాత్మక విధానానికి రూపం ఇచ్చింది. 1975లో ఆయన తండ్రి సోనమ్ వాంగ్యాల్ జమ్మూ కాశ్మీర్ ప్రభుత్వంలో మంత్రి అయినప్పుడు, వాంగ్చుక్ను శ్రీనగర్లోని పాఠశాలకు పంపారు. అక్కడ ఆయన రూపం కారణంగా వివక్షను ఎదుర్కోవటం, తెలియని భాషతో ఇబ్బంది పడటం వంటివి ఆయనకు బాధాకరమైన అనుభవంగా మిగిలాయి. ఈ ఒంటరితనం ఆయన్ని 1977లో ఢిల్లీకి పారిపోయేలా చేసింది. అక్కడ ఆయన కేంద్రీయ విద్యాలయ ప్రిన్సిపాల్ను కలిసి ప్రవేశం పొందడంలో విజయం సాధించారు. తన సాంస్కృతిక వాస్తవికతకు దూరంగా ఉన్న విద్యావ్యవస్థతో ఈ ప్రారంభ పోరాటాలే ఆయన జీవిత లక్ష్యానికి ప్రేరణగా నిలిచాయి. వాంగ్చుక్ 1987లో నేషనల్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ శ్రీనగర్ నుంచి మెకానికల్ ఇంజనీరింగ్లో బీటెక్ పూర్తి చేశారు. తన తండ్రితో విభేదాల కారణంగా తన చదువుకు తనే డబ్బు సమకూర్చుకున్నారు. చాలా సంవత్సరాల తర్వాత, 2011లో, ఫ్రాన్స్లోని గ్రెనోబుల్లో ఉన్న క్రేటర్ స్కూల్ ఆఫ్ ఆర్కిటెక్చర్లో ఎర్తెన్ ఆర్కిటెక్చర్ లో ఉన్నత విద్యను అభ్యసించారు.
SECMOL స్థాపనతో విద్యా సంస్కరణలు
1988లో, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల నుంచి బయటకు వచ్చిన వెంటనే, వాంగ్చుక్ తన సోదరుడు, ఐదుగురు సహచరులతో కలిసి స్టూడెంట్స్ ఎడ్యుకేషనల్ అండ్ కల్చరల్ మూవ్మెంట్ ఆఫ్ లడఖ్ (SECMOL)ను స్థాపించారు. లడఖ్ విద్యార్థులకు సంబంధం లేని, బలవంతంగా రుద్దబడిన విద్యా విధానంపై ఉన్న నిరాశ నుంచి ఈ సంస్థ పుట్టింది. ఈ ఉద్యమం ముఖ్యమైన కార్యక్రమం, ఆపరేషన్ న్యూ హోప్, 1994లో ప్రారంభమైంది. ఇది విద్యా సంస్కరణలకు ఒక అద్భుతమైన విధానాన్ని అందించింది.
ప్రభుత్వ అధికారులు, గ్రామ సంఘాలు, పౌర సమాజ సంస్థల మధ్య ఈ త్రైపాక్షిక భాగస్వామ్యం లడఖ్లో విద్య పనిచేసే విధానాన్ని ప్రాథమికంగా మార్చేసింది. ఈ కార్యక్రమం గ్రామాలలో విద్యా కమిటీలను ఏర్పాటు చేయడానికి అధికారం ఇచ్చింది. ఈ కమిటీలు ప్రభుత్వ పాఠశాలల బాధ్యతను తీసుకున్నాయి, ఉపాధ్యాయులకు విద్యార్థి-స్నేహపూర్వక బోధనా పద్ధతులలో తిరిగి శిక్షణ ఇచ్చాయి, లడఖ్ సంస్కృతి, పర్యావరణాన్ని ప్రతిబింబించే స్థానిక పాఠ్యపుస్తకాలను అభివృద్ధి చేశాయి.
ఫెయిల్ అయిన విద్యార్థుల కోసం ప్రత్యేక పాఠశాల
వ్యవస్థాగత సంస్కరణలు చేసినప్పటికీ ఇబ్బందులు పడుతున్న విద్యార్థుల కోసం, వాంగ్చుక్ అద్భుతమైన వేదికను సృష్టించారు. అదే లేహ్ సమీపంలోని సెక్మోల్ ఆల్టర్నేటివ్ స్కూల్ క్యాంపస్. ఈ సంస్థ ఒక విప్లవాత్మక సూత్రంపై పనిచేస్తుంది.. అదే రాష్ట్ర పరీక్షలలో ఫెయిల్ అయిన విద్యార్థులకు మాత్రమే ప్రవేశం, ఎక్కువ మార్కులు వచ్చిన వారికి కాదు. ఈ ప్రత్యేకమైన క్యాంపస్లో, వాంగ్చుక్ తన ఇంజనీరింగ్ నైపుణ్యాలను ఉపయోగించి ప్రాజెక్టుల ద్వారా ఆవిష్కరణలను బోధిస్తారు. పాఠశాల భవనాలే బోధనా సాధనాలుగా పనిచేస్తాయి, ఎందుకంటే అవి మట్టితో నిర్మించినవి. పాసివ్ సోలార్ ఆర్కిటెక్చర్ సూత్రాలను ఉపయోగించి, ఈ నిర్మాణాలు శీతాకాలంలో బయట ఉష్ణోగ్రతలు -15°Cకి పడిపోయినా, లోపల 15°C సౌకర్యవంతమైన ఉష్ణోగ్రతతో ఉంటాయి. మొత్తం క్యాంపస్ సౌరశక్తితో నడుస్తుంది, వంట, లైటింగ్ లేదా హీటింగ్ కోసం శిలాజ ఇంధనాల అవసరం లేదు.
నీటి సంక్షోభాన్ని పరిష్కరించడానికి ఐస్ స్థూపం
లడఖ్లో పంటలు వేసే కీలకమైన నెలల్లో నీటి కొరత అనే అత్యంత తీవ్రమైన సవాలును పరిష్కరించే వాంగ్చుక్ అత్యంత ప్రసిద్ధ ఆవిష్కరణ ఐస్ స్థూపం. 2013 చివరలో ఆయన పర్వత ప్రాంతాలలో నీటి నిల్వను విప్లవాత్మకంగా మార్చే కృత్రిమ హిమానీనదం, ఐస్ స్థూపాన్ని కనుగొన్నారు. దీని ఆలోచన సరళమైనది కానీ శక్తివంతమైనది. ఎందుకంటే శీతాకాలంలో, వాగుల నీరు సమృద్ధిగా ప్రవహిస్తున్నా ఉపయోగంలో ఉండదు. ఐస్ స్థూప పద్ధతి ఈ నీటిని బౌద్ధ స్థూపాలను పోలిన భారీ శంఖాకారపు మంచు రూపాలలో గడ్డకట్టేలా చేస్తుంది. ఈ కృత్రిమ హిమానీనదాలు వేల లీటర్ల నీటిని నిల్వ చేయగలవు. వసంతకాలం రాగానే, రైతులకు నాట్లు వేయడానికి నీరు అత్యవసరమైనప్పుడు, ఈ స్థూపాలు కరగడం మొదలవుతాయి.
సహజ హిమానీనదాలు ఇంకా కరగని సమయంలో ఇది సాగునీటిని అందిస్తుంది. ఫిబ్రవరి 2014 నాటికి, వాంగ్చుక్ బృందం సుమారు 150,000 లీటర్ల నీటిని నిల్వ చేసే రెండు అంతస్తుల నమూనాను నిర్మించింది. ఈ ఆవిష్కరణ అంతర్జాతీయ గుర్తింపు పొందింది. 2016లో స్విస్ ఆల్ప్స్లోని అధికారులు నీటి నిర్వహణ, శీతాకాల పర్యాటక ఆకర్షణల కోసం స్విట్జర్లాండ్లోని పోంట్రెసినాలో ఐస్ స్థూపాలను నిర్మించడానికి ఆయన్ని ఆహ్వానించారు. వ్యవసాయం కాకుండా, వాంగ్చుక్ విపత్తు నివారణ కోసం ఐస్ స్థూప పద్ధతిని అనుసరించారు. 2016లో, సిక్కిం ప్రభుత్వం ప్రమాదకరమైన దక్షిణ లోనాక్ సరస్సు సమస్యను పరిష్కరించడానికి ఆయన సైఫనింగ్ టెక్నిక్ను ఉపయోగించమని ఆహ్వానించింది. ఆయన బృందం ఎత్తైన సరస్సు వద్ద రెండు వారాల పాటు క్యాంప్ చేసి, వరద ప్రమాదాలను తగ్గించడానికి డ్రైనేజీ వ్యవస్థలను ఏర్పాటు చేసింది.
మీడియా, పాలనలో కీలక పాత్ర సోనమ్ వాంగ్చుక్
1993 నుంచి 2005 వరకు, ఆయన లడఖ్ ఏకైక ప్రింట్ మ్యాగజైన్ అయిన లడగ్స్ మెలోంగ్ను స్థాపించి, సంపాదకత్వం వహించారు. ఇది ప్రాంతీయ గొంతులకు కీలకమైన వేదికను అందించింది. ఆయన మానవ వనరుల అభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖలోని ప్రాథమిక విద్య కోసం జాతీయ పాలక మండలి (2005), జమ్మూ కాశ్మీర్ రాష్ట్ర పాఠశాల విద్యా బోర్డు (2013), లడఖ్ హిల్ కౌన్సిల్ ప్రభుత్వ సలహా పదవులతో సహా అనేక ప్రభుత్వ సంస్థలలో పనిచేశారు.
2016లో సోనమ్ వాంగ్చుక్ ఫామ్స్టేస్ లడఖ్ను ప్రారంభించారు. ఇది పర్యాటకులకు స్థానిక కుటుంబాలతో ఉండి, నిజమైన లడఖ్ జీవితాన్ని అనుభవించడానికి వీలు కల్పిస్తుంది. ఈ ప్రాజెక్ట్ను తల్లులు, మధ్య వయస్కులైన మహిళలు నిర్వహిస్తారు, ఇది వారికి ఆర్థిక స్వాతంత్య్రాన్ని అందిస్తుంది. ఫిబ్రవరి 2021లో, అత్యంత ఎత్తైన ప్రదేశాలలో పనిచేస్తున్న భారత సైనికుల అవసరాలకు ప్రతిస్పందనగా, వాంగ్చుక్ సౌరశక్తితో పనిచేసే మొబైల్ టెంట్లను అభివృద్ధి చేశారు. ప్రతి టెంట్ సుమారు పది మంది సైనికులకు వసతి కల్పిస్తుంది, పగటిపూట సౌర వేడిని గ్రహించి, గడ్డకట్టే రాత్రులలో వెచ్చదనాన్ని అందిస్తుంది.
దశాబ్దాల అనుభవపూర్వక అభ్యాస విజయాల ఆధారంగా, వాంగ్చుక్ గీతాంజలి జె ఆంగ్మోతో కలిసి హిమాలయన్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఆల్టర్నేటివ్స్ లడఖ్ (HIAL)ను స్థాపించారు. ఈ సంస్థ ఉన్నత విద్యపై ఆయన దృష్టిని సూచిస్తుంది.. కేవలం తరగతి గది అభ్యాసానికి మించి, యువతకు వారి ప్రత్యేక భౌగోళిక, సాంస్కృతిక సందర్భానికి సంబంధించిన ఆచరణాత్మక నైపుణ్యాలను అందించడం. HIAL పర్వత ప్రాంతాల సమాజాలకు విశ్వవిద్యాలయ విద్యను అర్థవంతంగా మార్చాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. వాంగ్చుక్ దృష్టిలో, విశ్వవిద్యాలయాలు, ముఖ్యంగా పర్వత ప్రాంతాలలో ఉన్నవి, రోజువారీ జీవిత వాస్తవాలకు దూరమయ్యాయి.
నివేదికల ప్రకారం, నీటి సంరక్షణ, స్వచ్ఛమైన శక్తి నుంచి పర్యాటకం, పష్మినా అభివృద్ధి వరకు లడఖ్లోని వివిధ కార్యక్రమాలకు వాంగ్చుక్ ప్రభుత్వానికి ఇష్టమైన నిపుణుడిగా ఉండేవారు. ఆయన ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్ వేడుకలు, ప్రపంచ వారసత్వ వారోత్సవాలతో సహా ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యక్రమాలలో ముఖ్య ఆకర్షణగా నిలిచారు. 2022లో, బీజేపీ జాతీయ ప్రధాన కార్యదర్శి వినోద్ తావ్డే, "మన దేశం, ముఖ్యంగా మన విద్యార్థుల సంక్షేమం కోసం కలిసి పనిచేస్తున్నందుకు" వాంగ్చుక్కు బహిరంగంగా ధన్యవాదాలు తెలిపారు.
వాంగ్చుక్ 2018 నుంచి మహారాష్ట్ర అంతర్జాతీయ విద్యా బోర్డులో కూడా పనిచేశారు. డిసెంబర్ 2019లో, అప్పటి కేంద్ర గిరిజన వ్యవహారాల మంత్రి అర్జున్ ముండా, లడఖ్కు షెడ్యూల్డ్ ఏరియా హోదా కోసం వాంగ్చుక్ చేస్తున్న వాదనను గుర్తించారు. లడఖ్ లెఫ్టినెంట్ గవర్నర్లు ఆర్కే మాథుర్, బ్రిగేడియర్ (డాక్టర్) బీడీ మిశ్రా అభివృద్ధి కార్యక్రమాలపై చర్చించడానికి ఆయనతో సమావేశాలు ఏర్పాటు చేశారు.
అసమ్మతివాదిగా.. NSA కింద అరెస్టు అయిన వాంగ్చుక్
ఆర్టికల్ 370 రద్దు తర్వాత వాంగ్చుక్ మరింత తీవ్రమైన మార్గాన్ని అనుసరించడం ప్రారంభించారు. ఇది ఈ ప్రాంతం స్వయంప్రతిపత్తిని హరించిందని ఆరోపణలు ఉన్నాయి. మొదట్లో ఆయన ఈ మార్పును స్వాగతించినప్పటికీ, స్థానిక భూమి హక్కులు, సాంస్కృతిక వారసత్వం, పర్యావరణ పరిరక్షణకు ముప్పు వాటిల్లుతుందని త్వరలోనే ఆందోళన చెందారు. ఈ మార్పు ఆయన్ని లడఖ్ను ఆరవ షెడ్యూల్లో చేర్చడంతో సహా రాజ్యాంగపరమైన రక్షణల కోసం ఒత్తిడి చేసేలా చేసింది.
జనవరి 2023లో, పర్యావరణ సవాళ్లను ఎత్తిచూపడానికి ఆయన ఖర్దుంగ్ లా పాస్ వద్ద వాతావరణ నిరాహార దీక్షకు ప్రయత్నించారు, కానీ ప్రమాదకరమైన తక్కువ ఉష్ణోగ్రతల కారణంగా అధికారులు నిరసనను నిరోధించారు. మార్చి 2024లో, లడఖ్కు రాష్ట్ర హోదా, రాజ్యాంగపరమైన రక్షణల కోసం ఆయన 21 రోజుల నిరాహార దీక్ష చేపట్టారు. అత్యంత నాటకీయంగా, సెప్టెంబర్ 2024లో, వాంగ్చుక్ లడఖ్ నుంచి ఢిల్లీకి పాదయాత్రకు నాయకత్వం వహించారు. రాజధానికి చేరుకున్నాక, ఆయన్ని, ఆయన మద్దతుదారులను సింఘు సరిహద్దు వద్ద ఢిల్లీ పోలీసులు అదుపులోకి తీసుకుని, అక్టోబర్ 2, 2024న విడుదల చేశారు.
ఈ మార్పుల మధ్య, ఆయన లడఖ్ గొంతుకగా కూడా ఎదుగుతున్నారు. 2020లో గల్వాన్లో భారత్-చైనా సరిహద్దు ఘర్షణల తర్వాత, ఆయన భారతీయులను చైనా ఉత్పత్తులను బహిష్కరించడం ద్వారా తమ "వాలెట్ పవర్"ను ఉపయోగించాలని విజ్ఞప్తి చేశారు, ఇది భారీ ప్రజాదరణ పొందింది. సెప్టెంబర్ 26న, ప్రాణాంతక నిరసనల తర్వాత వాంగ్చుక్ను జాతీయ భద్రతా చట్టం కింద అరెస్టు చేయడంతో రాజుకున్న వివాదం చివరకు భగ్గుమంది. ఆయనపై గుంపు హింసను ప్రేరేపించారని ఆరోపించి, జోధ్పూర్ జైలుకు తరలించారు.
ఇస్లామాబాద్లో జరిగిన బ్రీత్ పాకిస్థాన్ వాతావరణ కార్యక్రమంలో వాంగ్చుక్ పాల్గొనడం మరో వివాదానికి ప్రధాన కారణం. డాన్ గ్రూప్ నిర్వహించిన ఈ కార్యక్రమంలో ప్రపంచ బ్యాంకు, ఐక్యరాజ్యసమితి ప్రతినిధులతో పాటు పలువురు అంతర్జాతీయ నిపుణులలో ఆయన ఒకరు. వాంగ్చుక్ నిరసనల ఫుటేజీని సరిహద్దు మీదుగా ప్రచారం చేశాడనే ఆరోపణలపై ఒక పాకిస్థానీ గూఢచారిని అరెస్టు చేసినట్లు నివేదికలు సూచిస్తున్నాయి. ఇది లడఖ్ అధికారులు విదేశీ సంబంధాలపై దర్యాప్తు చేయడానికి దారితీసింది. అంతర్జాతీయ వేదికలలో వాంగ్చుక్ ప్రమేయం, ఆయన ఎన్జీవో విదేశీ నిధులు స్వీకరించడంపై వారు దృష్టి సారించారు.
2024 సెప్టెంబర్ 26న లడఖ్ ఆందోళనల హింసాత్మక పరిణామాల తరువాత వాంగ్చుక్ నేషనల్ సెక్యూరిటీ యాక్ట్ (NSA) కింద అరెస్టు చేశారు. జోధ్పూర్ జైలుకు తరలించారు. ఆయనపై ఆరోపణలల్లో బ్రీత్ పాకిస్తాన్ క్లైమేట్ ఈవెంట్లో పాల్గొనడం, విదేశీ నిధులు స్వీకరించడంగా పేర్కొన్నారు. అయితే ఆయన భార్య గీతాంజలి ఈ ఆరోపణలను ఖండిస్తూ, అవి నిరాధారమని, రాజకీయ ప్రేరేపితమని పేర్కొన్నారు. ఆయన పని ఎల్లప్పుడూ అహింస, పర్యావరణ పరిరక్షణ సూత్రాలను అనుసరించిందని, లడఖ్ సంస్కృతి, పర్యావరణం, స్థానిక సమాజాలను రక్షించడమే లక్ష్యంగా ఉందని, ఏ బాహ్య ప్రయోజనాలకు అనుకూలంగా ఉండటం కాదని ఆమె నొక్కి చెప్పారు.