పార్లమెంట్ బడ్జెట్ సమావేశాలు జనవరి 31 నుండి ప్రారంభం కానున్నాయి. ఒక నివేదిక ప్రకారం, పార్లమెంట్ బడ్జెట్ సమావేశాలు ఏప్రిల్ 6 వరకు కొనసాగవచ్చు. లోక్‌సభ, రాజ్యసభ సమావేశాల సందర్భంగా రాష్ట్రపతి ద్రౌపది ముర్ము ఉభయ సభలను ఉద్దేశించి ప్రసంగించనున్నారు.
భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 112 ప్రకారం, ప్రభుత్వం ప్రతి ఆర్థిక సంవత్సరం ప్రారంభానికి ముందు పార్లమెంట్‌లో కేంద్ర బడ్జెట్ లేదా యూనియన్ బడ్జెట్‌ను సమర్పించాల్సి ఉంటుంది. యూనియన్ బడ్జెట్ అనేది ఆర్థిక సంవత్సరం ఆదాయం ఇంకా వ్యయానికి సంబంధించిన సమాచార డాక్యుమెంట్. ఆర్థిక సంవత్సరం ప్రతి సంవత్సరం ఏప్రిల్ 1 నుంచి ప్రారంభమై తరువాత ఏడాది మార్చి 31తో ముగుస్తుంది. కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ 1 ఫిబ్రవరి 2023న పార్లమెంట్ బడ్జెట్ సెషన్‌లో బడ్జెట్ అంటే 2023-24 సంవత్సరానికి కేంద్ర బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టనున్నారు.
పార్లమెంట్ బడ్జెట్ సమావేశాలు జనవరి 31 నుండి ప్రారంభం కానున్నాయి. ఒక నివేదిక ప్రకారం, పార్లమెంట్ బడ్జెట్ సమావేశాలు ఏప్రిల్ 6 వరకు కొనసాగవచ్చు. లోక్‌సభ, రాజ్యసభ సమావేశాల సందర్భంగా రాష్ట్రపతి ద్రౌపది ముర్ము ఉభయ సభలను ఉద్దేశించి ప్రసంగించనున్నారు. పార్లమెంటు ఉభయ సభల్లో ఆమె ప్రసంగించడం ఇదే తొలిసారి.
బడ్జెట్ సమావేశాల తొలిరోజే ఉభయ సభల్లో ఆర్థిక సర్వేను ప్రవేశపెట్టనున్నట్లు సమాచారం. అనంతరం పార్లమెంట్‌లో ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టనున్నారు. అంటే ఫిబ్రవరి 1న బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టవచ్చు. సెషన్ మొదటి భాగం ఫిబ్రవరి 10 వరకు కొనసాగవచ్చు. దీని తరువాత బడ్జెట్ సెషన్ రెండవ భాగం మార్చి 6 న ప్రారంభమవవచ్చు ఇంకా ఏప్రిల్ 6 వరకు కొనసాగుతుంది.
కేంద్ర బడ్జెట్ : ఒకటి క్యాపిటల్ బడ్జెట్ మరొకటి రెవెన్యూ బడ్జెట్
క్యాపిటల్ బడ్జెట్: క్యాపిటల్ బడ్జెట్ ప్రభుత్వానికి సంబంధించిన క్యాపిటల్ పేమెంట్స్ తో వ్యవహరిస్తుంది. క్యాపిటల్ రశీదులలో భారతీయ రిజర్వ్ బ్యాంక్ (RBI) నుండి తీసుకున్న రుణాలు ఉంటాయి. మరోవైపు, క్యాపిటల్ వ్యయం ఆరోగ్య సౌకర్యాలు, పరికరాలు, విద్యా సౌకర్యాల అభివృద్ధి ఇంకా నిర్వహణ కోసం అయ్యే ఖర్చును కవర్ చేస్తుంది.
రెవెన్యూ బడ్జెట్: రెవెన్యూ బడ్జెట్ పేరు సూచించినట్లుగా రెవెన్యూ బడ్జెట్ అన్ని క్యాపిటల్ ఖర్చులతో వ్యవహరిస్తుంది. ఇందులో పన్ను ఇంకా ఇతర మార్గాల ద్వారా వచ్చే ఆదాయం అలాగే ఖర్చులు చూపబడతాయి. రెవెన్యూ వ్యయం రెవెన్యూ రాబడుల కంటే ఎక్కువగా ఉంటే, ప్రభుత్వం రెవెన్యూ లోటును ఎదుర్కొంటుంది.
కేంద్ర బడ్జెట్ ద్వారా దేశం ఉత్తమ ప్రయోజనాల కోసం ప్రభుత్వం అందుబాటులో ఉన్న వనరులను వివిధ క్యాటగిరిలకు కేటాయించేలా చూసేందుకు ప్రయత్నిస్తుంది. వనరుల కేటాయింపు ఆ వనరుల నుండి గరిష్ట ప్రయోజనాలను సంపాదించడానికి ప్రభుత్వానికి సహాయపడుతుంది. అలా చేయడం ద్వారా, దేశంలో ప్రజా సంక్షేమాన్ని ప్రోత్సహించడానికి కొనసాగుతున్న పథకాలకు ఆర్థిక సహాయం చేయడానికి నిధులు సమీకరించబడతాయి.
పేదరిక నిర్మూలన ఇంకా ఎక్కువ ఉపాధిని సృష్టించడం కేంద్ర బడ్జెట్ లక్ష్యాలలో ఒకటి. కేంద్ర బడ్జెట్ ద్వారా దేశంలోని ప్రతి పౌరుడికి సరైన వైద్యం, విద్య సౌకర్యాలు అందేలా ప్రభుత్వం నిర్ధారించాలి. దీనితో పాటు దేశంలో ప్రజల ఆహారం, దుస్తులు, నివాసం వంటి వారి ప్రాథమిక అవసరాలను తీర్చగలిగేలా ప్రభుత్వం కూడా శ్రద్ధ వహించాలి.
సబ్సిడీలు ఇంకా పన్నుల ద్వారా ఆదాయ పంపిణీని బడ్జెట్ ప్రభావితం చేస్తుంది. బడ్జెట్‌లో ధనిక వర్గాలపై అధిక పన్ను రేటు విధించేలా ప్రభుత్వం ప్రయత్నిస్తుంది. తద్వారా వారి పునర్వినియోగపరచదగిన ఆదాయం పరిమితిలోనే ఉంటుంది. మరోవైపు, ప్రభుత్వం తక్కువ ఆదాయ వర్గానికి చెందిన వారి కోసం పన్ను రేటును తక్కువగా ఉంచడానికి ప్రయత్నిస్తుంది, తద్వారా వారి ఖర్చులను తీర్చడానికి తగినంత ఆదాయం ఉంటుంది.
కేంద్ర బడ్జెట్ ఆర్థిక ఒడిదుడుకులను నియంత్రించడంలో కూడా సహాయపడుతుంది. ద్రవ్యోల్బణం సమయంలో, మిగులు బడ్జెట్ విధానాలు అమలు చేయబడతాయి. ఇంకా ఆర్థిక వ్యవస్థలో ధరలను నియంత్రించడంలో ఇది ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుంది.