బడ్జెట్ అనే పదం
ఫ్రెంచ్ భాష లాటిన్ పదం బుల్గా(bulga) నుండి బడ్జెట్ అనే పదం ఉద్భవించింది, దీని అర్థం లెదర్ బ్యాగ్. ఫ్రెంచ్ పదం బౌగెట్(Bougette) బుల్గా నుండి ఉద్భవించింది. దీని తరువాత ఆంగ్ల పదం బడ్జెట్(budget) ఉనికిలోకి వచ్చింది. అందుకే మొదట్లో లెదర్ బ్యాగ్ లో బడ్జెట్ తీసుకొచ్చారు.
బ్రిటీష్ ప్రభుత్వంలో మొదటి బడ్జెట్
బడ్జెట్ నిజానికి ప్రభుత్వం ఇచ్చిన సంవత్సరానికి దేశ ఆదాయ, వ్యయాల లెక్క. దీనిని బ్రిటన్ ప్రవేశపెట్టింది. బ్రిటీష్ కాలంలో భారతదేశంలో మొదటిసారిగా 7 ఏప్రిల్ 1860న బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు. ఈ బడ్జెట్‌ను బ్రిటిష్ ప్రభుత్వంలో ఆర్థిక మంత్రి జేమ్స్ విల్సన్ సమర్పించారు.
స్వతంత్ర భారతదేశం మొదటి బడ్జెట్
స్వతంత్ర భారతదేశం మొదటి కేంద్ర బడ్జెట్ ఎప్పుడు సమర్పించారు అనే ప్రశ్న దాదాపు ప్రతి ఒక్కరి మదిలో ఉంటుంది. కాబట్టి భారతదేశ మొదటి ఆర్థిక మంత్రి ఆర్‌కె షణ్ముఖం చెట్టి దీనిని 26 నవంబర్ 1947న సమర్పించారు. షణ్ముఖం చెట్టి 1892లో జన్మించారు. అతను న్యాయవాది, రాజకీయవేత్త ఇంకా ఆర్థికవేత్త.
బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టిన ముగ్గురు ప్రధానులు
దేశ బడ్జెట్‌ను ఆర్థిక మంత్రి సమర్పిస్తారు, అయితే భారతదేశ చరిత్రలో బడ్జెట్‌ను ప్రధాని సమర్పించిన మూడు సందర్భాలు ఉన్నాయి. భారతదేశ మొదటి ప్రధానమంత్రి జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ భారతదేశ బడ్జెట్‌ను సమర్పిస్తూ అత్యున్నత పదవిలో కూర్చున్న మొదటి వ్యక్తి. తొలిసారిగా 1958 ఫిబ్రవరి 13న జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ ఆర్థిక శాఖను చేపట్టి బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు. దీంతోపాటు ఇందిరాగాంధీ, రాజీవ్‌గాంధీ ప్రధానిగా ఉండగా బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టారు.
బడ్జెట్‌ను సమర్పించలేకపోయిన ఆర్థిక మంత్రి
ఆర్థిక మంత్రి పదవిలో ఉన్నప్పుడు కూడా ఒక్క బడ్జెట్ కూడా సమర్పించని భారతదేశ ఆర్థిక మంత్రి కేసీ నియోగి. నిజానికి ఆయన 1948లో 35 రోజులు ఆర్థిక మంత్రిగా ఉన్నారు. భారత రిపబ్లిక్ స్థాపన తర్వాత మొదటి బడ్జెట్‌ను జన్ మథాయ్ 28 ఫిబ్రవరి 1950న సమర్పించారు.
బడ్జెట్ ను 11 గంటలకే ఎందుకు ప్రవేశపెడతారు?
బడ్జెట్ ను ప్రతిసారి ఉదయం 11 గంటలకు సమర్పిస్తారు, అయితే ఇలా ఇప్పటికే జరుగుతుంది. ఇంతకు ముందు బ్రిటీష్ కాలంలో సాయంత్రం 5 గంటలకు బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టడం వల్ల రాత్రికి రాత్రే బడ్జెట్‌పై పని చేసే అధికారులకు కాస్త విశ్రాంతి లభించేది. ఇది మాత్రమే కాదు, 1955 వరకు బడ్జెట్ ఆంగ్లంలో మాత్రమే ప్రచురించబడింది, కానీ 1955-56 నుండి ప్రభుత్వం హిందీలో కూడా ప్రచురించడం ప్రారంభించింది.
బడ్జెట్‌లో హల్వా వేడుక సంప్రదాయం
ప్రతి శుభ కార్యం చేసే ముందు ఏదైనా తీపి తినాలనే నమ్మకం హల్వా వేడుక వెనుక ఉందని భావిస్తారు. అందుకే బడ్జెట్ లాంటి పెద్ద ఈవెంట్ కంటే ముందు ఈ వేడుకను నిర్వహిస్తున్నారు. ఈ సంప్రదాయం ప్రకారం బడ్జెట్ ఉద్యోగులకు, ఫైనాన్స్ అధికారులకు ప్రస్తుత ఆర్థిక మంత్రి స్వయంగా హల్వా పంపిణీ చేస్తారు.
ఎర్ర లెదర్ సంచి
బ్రిటీష్ కాలంలో ఆర్థిక మంత్రి పార్లమెంట్‌లో ప్రభుత్వ ఖర్చులు, ఆదాయాల గురించి సమాచారం ఇస్తే ఎర్రటి తోలు సంచిలో తెచ్చేవారు. దీనికి కారణం దాని పేరుతో ముడిపడి ఉన్న అంశాలు ఇంకా ఈ సంప్రదాయం నిరంతరం కొనసాగింది. కానీ బీజేపీ ప్రభుత్వం ఎర్ర సంచుల సంప్రదాయానికి స్వస్తి పలికింది. ఆర్థిక మంత్రి నిర్మలా సీతారామన్ 2019లో లెదర్ బ్రీఫ్‌కేస్‌కు బదులుగా బహి-ఖాతా (సాంప్రదాయ ఎరుపు గుడ్డలో చుట్టబడిన కాగితం)లో బడ్జెట్ పత్రాలను తీసుకెళ్లే విధానాన్ని ప్రారంభించారు.
మొదటి బడ్జెట్ మహిళలు
స్వతంత్ర భారత బడ్జెట్‌ను ప్రవేశపెట్టిన తొలి మహిళ మాజీ ప్రధాని ఇందిరా గాంధీ. ప్రధానిగా ఆర్థిక శాఖను కూడా నిర్వహించి బడ్జెట్‌ను సమర్పించారు. దీని తరువాత, 5 జూలై 2019 న, నిర్మలా సీతారామన్ దేశ బడ్జెట్‌ను సమర్పించిన మొదటి పూర్తికాల మహిళా ఆర్థిక మంత్రి అయ్యారు. అంటే నిర్మలా సీతారామన్‌కు ముందు ఆర్థిక మంత్రిగా పనిచేసిన మహిళ ఎవరూ లేరు.